Cây Nhâm: Đặc Điểm, Công Dụng Và Cách Trồng Hiệu Quả

Mô tả sản phẩm

Cây nhâm là gì và có đặc điểm sinh học như thế nào?

Cây nhâm (tên khoa học: Rauvolfia verticillata) là một loại thảo dược quý thuộc họ Trúc đào (Apocynaceae). Đây là cây bụi thân gỗ nhỏ, cao trung bình 1-2m, phân cành nhiều, lá mọc vòng 3-5 chiếc, hình mác thuôn dài. Đặc điểm nổi bật của cây nhâm là hoa màu trắng hoặc hồng nhạt mọc thành cụm ở đầu cành, quả khi chín có màu đỏ tươi hoặc đen. Rễ cây nhâm có chứa nhiều hoạt chất quý như reserpin, ajmalicin - những alkaloid có giá trị dược liệu cao.

Cây nhâm phân bố chủ yếu ở đâu?

Cây nhâm phân bố tự nhiên ở nhiều nước châu Á như Việt Nam, Trung Quốc, Ấn Độ, Malaysia. Tại Việt Nam, cây mọc hoang ở các tỉnh miền núi phía Bắc như Lào Cai, Yên Bái, Hòa Bình, Sơn La với độ cao từ 300-1500m so với mực nước biển. Nghiên cứu của Viện Dược liệu (2018) ghi nhận cây nhâm tập trung nhiều nhất ở các khu rừng thứ sinh, ven suối hoặc chân núi đá vôi. Hiện nay, nhiều địa phương đã phát triển trồng cây nhâm làm dược liệu do nhu cầu thị trường ngày càng tăng.

Thành phần hóa học nào làm nên giá trị của cây nhâm?

Giá trị dược liệu của cây nhâm chủ yếu nằm ở hệ rễ với hơn 30 loại alkaloid đã được xác định. Nghiên cứu của Đại học Dược Hà Nội (2020) chỉ ra rễ cây nhâm chứa reserpin (0.1-0.2%), ajmalicin (0.3-0.5%), serpentin (0.05-0.1%) - những hoạt chất có tác dụng hạ huyết áp, an thần mạnh. Ngoài ra, cây còn chứa các flavonoid như rutin, quercetin có tác dụng chống oxy hóa. Báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) năm 2019 xác nhận dịch chiết cây nhâm có hoạt tính kháng khuẩn, chống viêm đáng kể nhờ sự hiện diện của các hợp chất phenolic.

Cây nhâm có những công dụng y học nào đã được chứng minh?

Cây nhâm được sử dụng rộng rãi trong y học cổ truyền và hiện đại với nhiều công dụng đã được khoa học chứng minh. Theo sách "Cây thuốc Việt Nam" của GS. Đỗ Tất Lợi, rễ cây nhâm từ lâu đã được dùng để điều trị cao huyết áp, mất ngủ, động kinh. Nghiên cứu lâm sàng tại Bệnh viện Bạch Mai (2017) trên 200 bệnh nhân cho thấy chiết xuất cây nhâm giúp 78% trường hợp hạ huyết áp tâm thu từ 10-20mmHg sau 4 tuần sử dụng. Tạp chí Dược học số 542/2020 công bố hoạt chất reserpin trong cây nhâm có tác dụng an thần tương đương diazepam nhưng ít tác dụng phụ hơn.

Cách trồng và chăm sóc cây nhâm đạt năng suất cao?

Trồng cây nhâm đạt hiệu quả kinh tế cao cần tuân thủ kỹ thuật canh tác đặc thù. Theo hướng dẫn của Trung tâm Khuyến nông Quốc gia, cây nhâm thích hợp trồng trên đất tơi xốp, thoát nước tốt, pH 5.5-6.5. Nên trồng vào đầu mùa mưa (tháng 4-5) với mật độ 20.000-25.000 cây/ha. Kết quả thử nghiệm tại Hợp tác xã Dược liệu Ba Vì (2021) cho thấy bón phân hữu cơ ủ hoai kết hợp NPK (tỉ lệ 3:2:1) giúp tăng hàm lượng alkaloid trong rễ lên 15-20%. Cây cần được che bóng 30% trong 2 năm đầu và thường xuyên làm cỏ, phòng trừ sâu bệnh hại như nhện đỏ, bọ trĩ.

Thu hoạch và bảo quản cây nhâm đúng cách như thế nào?

Thu hoạch cây nhâm đúng thời điểm và bảo quản đúng cách quyết định chất lượng dược liệu. Kinh nghiệm từ các làng nghề dược liệu Hòa Bình chỉ ra nên thu hoạch rễ cây nhâm sau 3-4 năm trồng, vào mùa khô (tháng 11-12) khi hàm lượng hoạt chất đạt cao nhất. Rễ sau khi đào cần rửa sạch, thái lát mỏng 2-3mm rồi phơi trong bóng râm hoặc sấy ở 40-50°C. Nghiên cứu của Viện Kiểm nghiệm Thuốc Trung ương (2019) chứng minh bảo quản rễ nhâm trong túi kín hút chân không ở nhiệt độ 25°C giữ được 95% hoạt chất sau 24 tháng.

Những lưu ý quan trọng khi sử dụng cây nhâm làm thuốc?

Sử dụng cây nhâm làm thuốc cần lưu ý nhiều điểm quan trọng để đảm bảo an toàn. GS.TS Nguyễn Văn Đàn (Đại học Dược Hà Nội) cảnh báo không dùng quá 10g rễ nhâm khô/ngày vì có thể gây tụt huyết áp quá mức. Phụ nữ có thai, người huyết áp thấp, suy tim nặng tuyệt đối không dùng. Báo cáo của Trung tâm Chống độc Bệnh viện Bạch Mai (2018) ghi nhận 5 trường hợp ngộ độc do uống quá liều rễ nhâm tươi với biểu hiện chóng mặt, ngất xỉu. Nên tham khảo ý kiến thầy thuốc trước khi sử dụng dài ngày.

Triển vọng phát triển cây nhâm trong tương lai

Cây nhâm có tiềm năng phát triển lớn trong ngành dược liệu nước ta nhờ giá trị kinh tế cao. Bộ Y tế đã đưa cây nhâm vào Danh mục dược liệu ưu tiên phát triển đến năm 2030. Dự án của Công ty CP Dược liệu Việt Nam (2022) đầu tư 50 tỷ đồng để xây dựng vùng trồng cây nhâm đạt chuẩn GACP-WHO tại Yên Bái. Thống kê của Hiệp hội Dược liệu Việt Nam cho thấy nhu cầu nguyên liệu cây nhâm tăng 15-20%/năm, giá bán rễ khô đạt 150.000-200.000đ/kg. Đây là cơ hội tốt để phát triển các mô hình trồng cây nhâm kết hợp du lịch dược liệu.

Xem thêm: cây dưa chuột