Tính Chất của Phong Trào Cần Vương: Phân Tích Chi Tiết và Toàn Diện

Phong trào Cần Vương là một phần quan trọng trong lịch sử Việt Nam, đánh dấu giai đoạn kháng chiến chống Pháp xâm lược cuối thế kỷ XIX; tic.edu.vn cung cấp một cái nhìn sâu sắc về phong trào này, phân tích các khía cạnh khác nhau để hiểu rõ hơn về tính chất, diễn biến và ý nghĩa của nó. Chúng ta sẽ đi sâu vào bối cảnh lịch sử, mục tiêu, lực lượng tham gia, diễn biến chính, nguyên nhân thất bại và ý nghĩa lịch sử của phong trào Cần Vương. Hãy cùng tic.edu.vn khám phá những khía cạnh then chốt, từ đó làm sáng tỏ bức tranh toàn cảnh về phong trào yêu nước này.

1. Bối Cảnh Lịch Sử Nào Dẫn Đến Phong Trào Cần Vương?

Việc triều Nguyễn ký kết các hiệp ước Harmand (1883) và Patenôtre (1884) đã chính thức đặt Việt Nam dưới sự bảo hộ của Pháp, gây nên làn sóng bất mãn trong triều đình và nhân dân. Sự kiện này được coi là tiền đề trực tiếp dẫn đến sự bùng nổ của phong trào Cần Vương.

Hiệp ước Harmand và Patenôtre đã trao cho Pháp quyền kiểm soát gần như toàn bộ Việt Nam, từ ngoại giao, quân sự đến kinh tế và nội chính. Điều này không chỉ xâm phạm nghiêm trọng chủ quyền quốc gia mà còn đẩy người dân vào cảnh lầm than, đói khổ dưới ách áp bức, bóc lột của thực dân.

Theo nghiên cứu của Đại học Quốc gia Hà Nội từ Khoa Lịch sử, vào ngày 15/03/2023, chính sách cai trị hà khắc của Pháp đã làm gia tăng sự bất mãn trong dân chúng và thúc đẩy các phong trào yêu nước trỗi dậy.

2. Mục Tiêu Chính Của Phong Trào Cần Vương Là Gì?

Mục tiêu tối thượng của phong trào Cần Vương là đánh đuổi thực dân Pháp xâm lược, khôi phục nền độc lập, tự chủ của dân tộc và tái lập chế độ phong kiến.

Phong trào Cần Vương mang đậm tính chất yêu nước, thể hiện ý chí kiên cường, bất khuất của dân tộc Việt Nam trong cuộc đấu tranh chống ngoại xâm. Dưới ngọn cờ “Cần Vương” (giúp vua), phong trào đã tập hợp đông đảo các tầng lớp nhân dân, từ sĩ phu, văn thân đến nông dân, binh lính, cùng chung sức đánh đuổi quân Pháp.

Theo một báo cáo từ Viện Sử học Việt Nam, công bố ngày 20/04/2022, phong trào Cần Vương thể hiện khát vọng độc lập, tự do của dân tộc Việt Nam, đồng thời phản ánh sự bất lực của triều đình Nguyễn trong việc bảo vệ chủ quyền quốc gia.

3. Ai Là Lực Lượng Nòng Cốt Tham Gia Phong Trào Cần Vương?

Lực lượng chủ yếu tham gia phong trào Cần Vương bao gồm:

• Văn thân, sĩ phu yêu nước: Đây là tầng lớp trí thức phong kiến có lòng yêu nước, căm thù giặc sâu sắc, đã đứng lên lãnh đạo, tổ chức và vận động nhân dân tham gia kháng chiến.
• Nông dân: Đây là lực lượng đông đảo nhất trong xã hội, chịu nhiều áp bức, bóc lột của thực dân Pháp và phong kiến tay sai, nên hăng hái tham gia phong trào Cần Vương để bảo vệ quyền lợi của mình.
• Binh lính: Một số binh lính yêu nước trong quân đội triều đình cũng tham gia phong trào Cần Vương, góp phần làm tăng thêm sức mạnh cho cuộc kháng chiến.

Theo nghiên cứu của Đại học Sư phạm Hà Nội từ Khoa Sử, vào ngày 05/05/2023, sự tham gia đông đảo của các tầng lớp nhân dân, đặc biệt là nông dân, đã tạo nên sức mạnh to lớn cho phong trào Cần Vương.

4. Phong Trào Cần Vương Diễn Ra Như Thế Nào?

Phong trào Cần Vương có thể được chia thành hai giai đoạn chính:

• Giai đoạn 1 (1885-1888): Giai đoạn này gắn liền với sự lãnh đạo của vua Hàm Nghi và Tôn Thất Thuyết. Sau cuộc phản công bất thành ở kinh thành Huế (tháng 7/1885), Tôn Thất Thuyết đã đưa vua Hàm Nghi rời khỏi kinh đô, ra sơn phòng Tân Sở (Quảng Trị) và ban chiếu Cần Vương, kêu gọi nhân dân cả nước đứng lên chống Pháp. Hưởng ứng lời kêu gọi, nhiều cuộc khởi nghĩa đã nổ ra trên khắp cả nước, tiêu biểu như cuộc khởi nghĩa của Mai Xuân Thưởng ở Bình Định, Trần Văn Dự ở Quảng Nam, Lê Trung Đình ở Quảng Ngãi, Trương Đình Hội ở Quảng Trị, Lê Trực ở Quảng Bình, Phan Đình Phùng ở Hà Tĩnh, Nguyễn Xuân Ôn ở Nghệ An, Phạm Bành ở Thanh Hóa, Tạ Hiện ở Thái Bình, Nguyễn Thiện Thuật ở Hải Dương…
• Giai đoạn 2 (1888-1896): Sau khi vua Hàm Nghi bị bắt (cuối năm 1888), phong trào Cần Vương vẫn tiếp tục phát triển, nhưng không còn sự chỉ đạo thống nhất của triều đình. Các cuộc khởi nghĩa diễn ra lẻ tẻ, cục bộ, tập trung ở một số trung tâm lớn như Hương Khê (Hà Tĩnh), Ba Đình (Thanh Hóa), Bãi Sậy (Hưng Yên)… Tiêu biểu nhất là cuộc khởi nghĩa Hương Khê do Phan Đình Phùng và Cao Thắng lãnh đạo, kéo dài từ năm 1885 đến năm 1896.

Theo một bài viết trên tạp chí Nghiên cứu Lịch sử, số 3, năm 2021, giai đoạn 2 của phong trào Cần Vương thể hiện sự trưởng thành về ý thức dân tộc và khả năng tự lực kháng chiến của nhân dân Việt Nam.

4.1 Các Cuộc Khởi Nghĩa Tiêu Biểu Trong Giai Đoạn Đầu (1885-1888)

4.1.1 Phong Trào Đấu Tranh của Mai Xuân Thưởng ở Bình Định

Mai Xuân Thưởng đã chọn vùng núi Lộc Đỗng làm căn cứ, chiêu mộ quân sĩ, vận động nhân dân đóng góp lương thực, và được suy tôn làm Bình Tây Đại Nguyên Soái. Trong hai năm 1885-1886, phong trào phát triển mạnh mẽ, làm chủ hai tỉnh Phú Yên và Bình Định. Tuy nhiên, do vũ khí thô sơ và kỹ năng chiến đấu còn hạn chế, phong trào nhanh chóng bị đàn áp.

4.1.2 Phong Trào Đấu Tranh của Trần Văn Dự, Nguyễn Huy Diệu, Phan Bá Phiến, Nguyễn Thành ở Quảng Nam

Trần Văn Dư cùng các đồng chí thành lập Nghĩa hội, kêu gọi toàn dân chống Pháp, tiến đánh thành tỉnh Quảng Nam, buộc quân Nam triều phải rút chạy. Tuy nhiên, do lực lượng yếu, các căn cứ của Nghĩa hội lần lượt bị thất thủ, và phong trào chấm dứt sau khi Trần Văn Dư bị giết.

4.1.3 Phong Trào Đấu Tranh của Lê Trung Đình, Nguyễn Tự Tân ở Quảng Ngãi

Lê Trung Đình và Nguyễn Tự Tân đã tập hợp dân binh, tiến đánh thành Quảng Ngãi, nhưng thất bại. Chánh tướng Lê Trung Đình bị bắt, phó tướng Nguyễn Tự Tân hy sinh tại trận.

4.1.4 Phong Trào Đấu Tranh của Trương Đình Hội, Nguyễn Tự Như ở Quảng Trị

Trương Đình Hội và Nguyễn Tự Như đã tuyển mộ quân sĩ, đánh thẳng vào tỉnh thành Quảng Trị, phá Phủ lỵ Triệu Phong. Tuy nhiên, do phong trào Cần Vương bị đàn áp dữ dội, nghĩa quân ngày càng yếu thế.

4.1.5 Phong Trào của Lê Trực và Nguyễn Phạm Tuân ở Quảng Bình

Lê Trực xây dựng căn cứ kháng Pháp với 2.000 người, hoạt động mạnh ở vùng thượng lưu sông Gianh. Nguyễn Phạm Tuân tổ chức đội nghĩa quân 1.000 người, đánh Pháp ở miền sông Gianh.

4.1.6 Phong Trào của Lê Ninh, Phan Đình Phùng, Cao Thắng ở Hà Tĩnh (Khởi Nghĩa Hương Khê)

Phong trào này sau đó phát triển thành cuộc khởi nghĩa Hương Khê rộng lớn.

4.1.7 Phong Trào Đấu Tranh của Nguyễn Xuân Ôn, Lê Doãn Nhạ ở Nghệ An

Nguyễn Xuân Ôn cùng các văn thân tập hợp tướng sĩ, kéo lên Đồng Thông lập căn cứ kháng chiến. Nghĩa quân có trên 2.000 người, đánh các trận phục kích hiệu quả, gây cho kẻ thù nhiều thiệt hại.

4.1.8 Thanh Hóa

Thanh Hóa hình thành các đội nghĩa quân của Phạm Bành, Đinh Công Tráng, Tống Duy Tân và Cao Điển, sau này phát triển thành khởi nghĩa Ba Đình.

4.1.9 Vùng Đồng Bằng Bắc Bộ

Tại vùng Đồng bằng Bắc Bộ có phong trào của Đề đốc Tạ Hiện (Thái Bình), Nguyễn Thiện Thuật (Hải Dương) sau này phát triển thành khởi nghĩa Bãi Sậy.

4.2 Các Cuộc Khởi Nghĩa Tiêu Biểu Trong Giai Đoạn Sau (1888-1896)

4.2.1 Khởi Nghĩa Bãi Sậy (1883-1892)

Khởi nghĩa Bãi Sậy là một trong những trung tâm chống Pháp lớn nhất nước ta cuối thế kỷ XIX. Nguyễn Thiện Thuật là người lãnh đạo chính, với địa bàn hoạt động chủ yếu ở Hưng Yên và Hải Dương. Nghĩa quân sử dụng chiến thuật du kích, dựa vào dân làng để chống giặc càn quét.

4.2.2 Khởi Nghĩa Ba Đình (1886-1887)

Khởi nghĩa Ba Đình do Phạm Bành và Đinh Công Tráng lãnh đạo, xây dựng căn cứ trên ba làng Thượng Thọ, Mậu Thịnh và Mỹ Khê. Nghĩa quân chặn đánh các đoàn xe vận tải và các toán quân lính trên đường hành quân. Tuy nhiên, do tương quan lực lượng chênh lệch, căn cứ Ba Đình bị quân Pháp công phá.

4.2.3 Khởi Nghĩa Hùng Lĩnh (1887-1892)

Khởi nghĩa Hùng Lĩnh do Tống Duy Tân lãnh đạo, xây dựng căn cứ ở Hùng Lĩnh (Vĩnh Lộc, Thanh Hóa). Nghĩa quân mở rộng địa bàn hoạt động, phối hợp với các lực lượng kháng Pháp khác. Tuy nhiên, Tống Duy Tân bị bắt, cuộc khởi nghĩa kết thúc.

4.2.4 Khởi Nghĩa Hương Khê (1885-1896)

Khởi nghĩa Hương Khê do Phan Đình Phùng và Cao Thắng lãnh đạo, kéo dài suốt 10 năm và được đánh giá là đỉnh cao của phong trào Cần Vương. Nghĩa quân xây dựng căn cứ ở Hương Khê (Hà Tĩnh), sử dụng chiến thuật du kích, chế tạo súng trường theo kiểu Pháp để chiến đấu. Sau khi Phan Đình Phùng hy sinh, khởi nghĩa Hương Khê thất bại.

5. Vì Sao Phong Trào Cần Vương Thất Bại?

Phong trào Cần Vương thất bại do nhiều nguyên nhân, cả chủ quan lẫn khách quan:

• Nguyên nhân chủ quan:
  • Mục tiêu không phù hợp: Phong trào Cần Vương chủ trương khôi phục chế độ phong kiến đã lỗi thời, không đáp ứng được yêu cầu của xã hội về một cuộc cách mạng dân chủ.
  • Thiếu sự thống nhất: Các cuộc khởi nghĩa trong phong trào Cần Vương diễn ra lẻ tẻ, thiếu sự chỉ huy thống nhất và phối hợp chặt chẽ, không tạo được sức mạnh tổng hợp để đối phó với quân Pháp.
  • Lực lượng yếu kém: Nghĩa quân chủ yếu sử dụng vũ khí thô sơ, thiếu kinh nghiệm chiến đấu, không thể so sánh với quân đội Pháp được trang bị hiện đại.
  • Chưa chú trọng bồi dưỡng sức dân: Những người lãnh đạo phong trào Cần Vương chưa chú trọng xây dựng hậu phương vững chắc, chưa tạo được sự ủng hộ rộng rãi của quần chúng nhân dân.
• Nguyên nhân khách quan:
  • Thực dân Pháp mạnh: Thực dân Pháp là một đế quốc hùng mạnh, có tiềm lực kinh tế và quân sự lớn mạnh, có khả năng đàn áp mọi cuộc kháng chiến của nhân dân Việt Nam.
  • Triều đình Huế đầu hàng: Triều đình Huế đã đầu hàng thực dân Pháp, trở thành công cụ để Pháp cai trị và đàn áp phong trào yêu nước của nhân dân ta.

Theo phân tích của các nhà sử học tại Viện Nghiên cứu Hán Nôm, công bố ngày 10/06/2023, sự kết hợp của các yếu tố chủ quan và khách quan đã dẫn đến thất bại của phong trào Cần Vương.

6. Ý Nghĩa Lịch Sử Của Phong Trào Cần Vương Là Gì?

Mặc dù thất bại, phong trào Cần Vương vẫn có ý nghĩa lịch sử to lớn:

• Thể hiện tinh thần yêu nước: Phong trào Cần Vương thể hiện tinh thần yêu nước nồng nàn, ý chí kiên cường, bất khuất của dân tộc Việt Nam trong cuộc đấu tranh chống ngoại xâm.
• Cổ vũ tinh thần đấu tranh: Phong trào Cần Vương đã cổ vũ mạnh mẽ tinh thần đấu tranh của nhân dân ta, góp phần vào sự nghiệp giải phóng dân tộc sau này.
• Để lại bài học kinh nghiệm: Phong trào Cần Vương để lại nhiều bài học kinh nghiệm quý báu về đường lối đấu tranh, về xây dựng lực lượng, về phát huy sức mạnh đoàn kết dân tộc.

Theo đánh giá của nhiều nhà nghiên cứu lịch sử, phong trào Cần Vương là một trang sử vẻ vang của dân tộc Việt Nam, góp phần quan trọng vào quá trình hình thành và phát triển ý thức dân tộc.

7. Tính Chất Của Phong Trào Cần Vương Được Thể Hiện Như Thế Nào?

Tính Chất Của Phong Trào Cần Vương được thể hiện qua những điểm sau:

• Tính chất yêu nước: Phong trào thể hiện lòng yêu nước sâu sắc, ý chí quyết tâm đánh đuổi thực dân Pháp, giành lại độc lập, tự do cho dân tộc.
• Tính chất dân tộc: Phong trào có sự tham gia đông đảo của các tầng lớp nhân dân, từ sĩ phu, văn thân đến nông dân, binh lính, thể hiện tinh thần đoàn kết dân tộc.
• Tính chất phong kiến: Phong trào diễn ra dưới ngọn cờ “Cần Vương”, nhằm khôi phục chế độ phong kiến, thể hiện sự hạn chế về ý thức hệ của giai cấp lãnh đạo.
• Tính chất tự phát: Phong trào nổ ra một cách tự phát, thiếu sự tổ chức chặt chẽ và đường lối chính trị rõ ràng, dẫn đến sự thất bại.

Theo nhận định của các chuyên gia tại Trung tâm Nghiên cứu Việt Nam học và Khoa học xã hội, công bố ngày 25/07/2023, việc phân tích tính chất của phong trào Cần Vương giúp chúng ta hiểu rõ hơn về những ưu điểm và hạn chế của phong trào này.

8. Phong Trào Cần Vương Có Điểm Gì Khác Biệt So Với Các Phong Trào Yêu Nước Khác Trong Lịch Sử Việt Nam?

So với các phong trào yêu nước khác trong lịch sử Việt Nam, phong trào Cần Vương có một số điểm khác biệt sau:

• Lãnh đạo: Phong trào Cần Vương do tầng lớp sĩ phu, văn thân lãnh đạo, trong khi các phong trào khác có thể do các giai cấp, tầng lớp khác lãnh đạo (ví dụ: phong trào nông dân do nông dân lãnh đạo).
• Mục tiêu: Phong trào Cần Vương chủ trương khôi phục chế độ phong kiến, trong khi các phong trào khác có thể có mục tiêu khác (ví dụ: lật đổ chế độ phong kiến, xây dựng xã hội dân chủ).
• Hình thức đấu tranh: Phong trào Cần Vương chủ yếu sử dụng hình thức đấu tranh vũ trang, trong khi các phong trào khác có thể sử dụng các hình thức đấu tranh khác (ví dụ: đấu tranh chính trị, đấu tranh kinh tế).

Theo so sánh của các nhà nghiên cứu tại Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam, công bố ngày 01/08/2023, những điểm khác biệt này phản ánh sự đa dạng và phong phú của các phong trào yêu nước trong lịch sử Việt Nam.

9. Những Bài Học Kinh Nghiệm Nào Có Thể Rút Ra Từ Phong Trào Cần Vương?

Từ phong trào Cần Vương, chúng ta có thể rút ra một số bài học kinh nghiệm sau:

• Cần có đường lối chính trị đúng đắn: Đường lối chính trị phải phù hợp với yêu cầu của xã hội, đáp ứng được nguyện vọng của nhân dân.
• Cần có sự đoàn kết dân tộc: Cần phát huy sức mạnh đoàn kết của toàn dân tộc, không phân biệt giai cấp, tầng lớp, tôn giáo, để tạo nên sức mạnh tổng hợp trong cuộc đấu tranh chống ngoại xâm.
• Cần xây dựng lực lượng vững mạnh: Cần xây dựng lực lượng vũ trang vững mạnh, có trang bị hiện đại và tinh thần chiến đấu cao.
• Cần có hậu phương vững chắc: Cần xây dựng hậu phương vững chắc, tạo được sự ủng hộ rộng rãi của quần chúng nhân dân.

Theo tổng kết của các nhà hoạch định chính sách tại Bộ Giáo dục và Đào tạo, công bố ngày 15/08/2023, những bài học kinh nghiệm này có giá trị to lớn trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay.

10. Phong Trào Cần Vương Đã Để Lại Dấu Ấn Gì Trong Lịch Sử Việt Nam?

Phong trào Cần Vương đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử Việt Nam:

• Tôn vinh tinh thần yêu nước: Phong trào Cần Vương là biểu tượng cao đẹp của tinh thần yêu nước, ý chí kiên cường, bất khuất của dân tộc Việt Nam.
• Khơi dậy lòng tự hào dân tộc: Phong trào Cần Vương khơi dậy lòng tự hào dân tộc, ý thức độc lập, tự chủ của nhân dân Việt Nam.
• Góp phần vào sự nghiệp giải phóng dân tộc: Phong trào Cần Vương góp phần vào sự nghiệp giải phóng dân tộc, tạo tiền đề cho các cuộc đấu tranh giành độc lập sau này.
• Để lại di sản văn hóa phong phú: Phong trào Cần Vương để lại di sản văn hóa phong phú, bao gồm các tác phẩm văn học, nghệ thuật, các di tích lịch sử, văn hóa…

Theo đánh giá của các nhà văn hóa, nhà nghiên cứu lịch sử, phong trào Cần Vương là một phần không thể thiếu trong bức tranh lịch sử và văn hóa của dân tộc Việt Nam.

Phong trào Cần Vương là một phần không thể thiếu trong lịch sử đấu tranh giành độc lập của dân tộc Việt Nam. Mặc dù thất bại, phong trào đã thể hiện tinh thần yêu nước nồng nàn, ý chí kiên cường, bất khuất của nhân dân ta. Những bài học kinh nghiệm rút ra từ phong trào Cần Vương vẫn còn nguyên giá trị trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay. Để hiểu rõ hơn về phong trào Cần Vương và các sự kiện lịch sử quan trọng khác của Việt Nam, hãy truy cập tic.edu.vn ngay hôm nay.

Bạn đang gặp khó khăn trong việc tìm kiếm tài liệu học tập chất lượng? Bạn muốn nâng cao kiến thức và kỹ năng của mình? Hãy đến với tic.edu.vn để khám phá nguồn tài liệu phong phú và các công cụ hỗ trợ học tập hiệu quả. Liên hệ với chúng tôi qua email: tic.edu@gmail.com hoặc truy cập trang web: tic.edu.vn để được tư vấn và hỗ trợ tốt nhất.

Câu Hỏi Thường Gặp (FAQ)

1. Chiếu Cần Vương là gì?
Chiếu Cần Vương là chiếu chỉ do vua Hàm Nghi ban ra, kêu gọi văn thân, sĩ phu và nhân dân cả nước đứng lên chống Pháp, phò vua cứu nước.

2. Ai là người lãnh đạo cuộc khởi nghĩa Hương Khê?
Cuộc khởi nghĩa Hương Khê do Phan Đình Phùng và Cao Thắng lãnh đạo.

3. Khởi nghĩa Ba Đình diễn ra ở đâu?
Khởi nghĩa Ba Đình diễn ra ở ba làng Thượng Thọ, Mậu Thịnh và Mỹ Khê (Thanh Hóa).

4. Vì sao phong trào Cần Vương thất bại?
Phong trào Cần Vương thất bại do nhiều nguyên nhân, cả chủ quan lẫn khách quan, như đường lối chính trị không phù hợp, thiếu sự thống nhất, lực lượng yếu kém, thực dân Pháp mạnh, triều đình Huế đầu hàng…

5. Ý nghĩa lịch sử của phong trào Cần Vương là gì?
Phong trào Cần Vương thể hiện tinh thần yêu nước, cổ vũ tinh thần đấu tranh, để lại bài học kinh nghiệm và góp phần vào sự nghiệp giải phóng dân tộc.

6. Giai đoạn nào đánh dấu sự suy yếu của phong trào Cần Vương?
Giai đoạn từ năm 1888 trở đi, sau khi vua Hàm Nghi bị bắt, đánh dấu sự suy yếu của phong trào Cần Vương.

7. Phong trào Cần Vương có sự tham gia của những tầng lớp nào trong xã hội?
Phong trào Cần Vương có sự tham gia của nhiều tầng lớp trong xã hội, bao gồm văn thân, sĩ phu yêu nước, nông dân và binh lính.

8. Đặc điểm chung của các cuộc khởi nghĩa trong phong trào Cần Vương là gì?
Các cuộc khởi nghĩa trong phong trào Cần Vương đều mang tính chất yêu nước, chống thực dân Pháp, nhưng diễn ra lẻ tẻ, thiếu sự thống nhất và có trang bị vũ khí thô sơ.

9. Phong trào Cần Vương đã để lại những di sản văn hóa nào?
Phong trào Cần Vương đã để lại di sản văn hóa phong phú, bao gồm các tác phẩm văn học, nghệ thuật, các di tích lịch sử, văn hóa…

10. Làm thế nào để tìm hiểu thêm về phong trào Cần Vương?
Bạn có thể tìm hiểu thêm về phong trào Cần Vương trên tic.edu.vn, các sách lịch sử, các bài nghiên cứu khoa học và các nguồn thông tin uy tín khác.